Allt frá landnámstíð olli það vandkvæðum á Íslandi að ekki var til nægilega auðnotað varanlegt byggingarefni í landinu sjálfu. Bygging Sementsverksmiðju ríkisins og góð framleiðsla hennar hefur átt drjúgan þátt í því að efla og auka varanlega mannvirkjagerð, svo sem húsbyggingar, hafnarmannvirki, vegi og ótalmargt annað, sem stuðlar að betra lífi og afkomuöryggi fólksins í landinu.

Sementsverksmiðjan ehf er staðsett á  á Akranesi en saga hennar á rætur að rekja til ársins 1948 þegar Alþingi samþykkti  heimildarlög  um byggingu sementsverksmiðju.

Íslenska ríkið var upphaflegur eigandi Sementsverksmiðjunnar en rekstrinum var breytt í hlutafélag í eigu ríkisins frá og með 1. janúar 1994. Árið 2003 var samþykkt heimild til iðnaðarráðherra um að selja eignarhluta ríkissjóðs í Sementsverksmiðjunni hf og eignaðist Íslenskt sement ehf verksmiðjuna í framhaldinu. Á árinu 2011 varð Sementsverksmiðjan einkahlutafélag og er núverandi eigandi  Eignarhaldsfélagið Hornsteinn.

Eignarhaldsfélagið Hornsteinn er í meirihlutaeigu Heidelberg Materials, en auk þess eiga nokkur innlend fyrirtæki eignarhlut í Hornsteini. Heidelberg Materials er alþjóðlegt fyrirtæki leiðandi í framleiðslu á steinefnum, sementi, steypu og steinsteypueiningum. Horsteinn starfrækir þrjú dótturfyrirtæki, Björgun, Sementsverksmiðjuna og BM Vallá.

Þann 14. júní 1958 var í fyrsta sinn kveikt undir gjallbrennsluofninum og þar með hóf verksmiðjan sementsframleiðslu. Framleiðslugeta fyrirtækisins var um 115 þúsund tonn af sementsgjalli á ári, en úr því gjalli var hægt að framleiða um 135 þúsund tonn af sementi. Verksmiðjan gat malað umtalsvert meira af sementsgjalli heldur en nam hámarks gjallframleiðslu hennar. Þegar á þurfti að halda var flutt inn gjall til mölunar til að mæta aukinni eftirspurn í tengslum við mannvirkjagerð.

Í kjölfar efnahagshrunsins 2008 og eftir fjárhagslega endurskipulagningu fyrirtækisins var ákveðið að hætta sementsframleiðslu á Akranesi. Fyrirtækinu var breytt í innflutningsfyrirtæki og hófst innflutningur sements 2012. Sementsverksmiðjan flytur inn þrjár sementstegundir frá norska sementsframleiðandanum Norcem AS. Sementstegundirnar eru Anleggsement, Standardsement FA og Industrisement. Anleggsenmentið er hreint portlandsement, Standardsementið er svokallað blandað sement en Industrisementið er hraðsement.

Sementið er flutt til landsins í sérútbúnum skipum í 7.200 tonna förmum og er dælt úr skipunum í birgðastöðvar. Sementsverksmiðjan rekur tvær birgðastöðvar, 16.000 tonna birgðastöð á Akranesi og 4.000 tonna birgðastöð á Akureyri. Út frá birgðastöðvunum er sementinu dreift til viðskiptavina sem eru steypuframleiðendur, múr- og einingaverksmiðjur. Sementinu er dreift í sérútbúnum bílum sem taka um 30 tonn hver. Sementinu er dælt með lofti úr bílunum í sementssíló í eigu viðskiptavina.

Í starfsstöð fyrirtækisins á Akranesi er aðstaða til pökkunar í stórsekki sem taka allt að einu og hálfu tonni. Pökkun sements í 20 kg sekki er úthýst og sér BM Vallá í Garðabæ um þá pökkun. Pakkað sement í 20 kg sekkjum er selt í öllum helstu byggingarvöruverslunum landsins.

Starfsmannafjöldi Sementsverksmiðjunnar hefur verið breytilegur í gegnum árin. Í upphafi störfuðu um 80 manns við framleiðsluna. Þegar mest var um 1980 störfuðu tæplega 200 manns hjá fyrirtækinu. Með aukinni tæknivæðingu og hagræðingu fækkaði starfsfólki. Í dag starfa fimm starfsmenn hjá fyrirtækinu, en dreifingu sements, rekstri birgðarstöðvar á Akureyri, skrifstofuhaldi og rannsóknarstarfssemi er úthýst.

Fyrsti framkvæmdastjóri Sementsverksmiðju ríkisins var dr. Jón E. Vestdal sem starfaði til 1967. Svavar Pálsson var framkvæmdastjóri 1968 – 1971 og fjármálalegur framkvæmdastjóri 1972 – 1977. Dr. Guðmundur Guðmundsson var tæknilegur framkvæmdastjóri frá 1972 – 1993. Gylfi Þórðarson var fjármálalegur framkvæmdastjóri frá 1978 – 1993 og framkvæmdastjóri Sementsverksmiðjunnar hf frá 1994 – 2005. Gunnar H. Sigurðsson hefur verið framkvæmdastjóri Sementsverksmiðjunnar ehf frá 2005. Núverandi stjórn Sementsverksmiðjunnar skipa Þorsteinn Víglundsson formaður, Giv Brandenberg og Sigurður Magnússon.

Mikil áhersla er lögð á að gæði sementsins uppfylli kröfur viðskiptavina og standist allar skilgreindar gæðakröfur samkvæmt stöðlum. Til að tryggja gæðin hefur Sementsverksmiðjan rekið vottað gæðakerfi frá árinu 1998, eða í um 24 ár. Þá hefur félagið aðgang að sérfræðingum í málefnum sements, bæði innanlands og utan, sem ávallt eru reiðubúnir að veita viðskiptavinum okkar upplýsingar og stuðning. Þá er fyrirtækið með vottað öryggisstjórnunarkerfi, ISO 45001:2018 enda er rík áhersla lögð á öryggismenningu og heilbrigt starfsumhverfi.

Við framleiðslu sements er kalksteinn brenndur í gjallbrennsluofnum við um 1450 celsíusgráður, en við það efnaferli losnar koldíoxíð. Sementsframleiðsla í heiminum er þannig sú framleiðsla sem er einna mest mengandi með tilliti til gróðurhúsalofttegunda. Með aukinni umhverfisvitund stjórnvalda og almennings er nú lögð áhersla á að minnka útblástur gróðurhúsalofttegunda. Til að bregðast við þessari áskorun hefur framleiðandi sementsins Norcem AS sett sér það markmið, að á árinu 2030 verði sementið frá Noregi að fullu kolefnisjafnað. Þetta hyggst framleiðandinn meðal annars gera með því að fanga koldíoxið úr útblæstri gjallbrennsluofnanna og koma þannig í veg fyrir að það berist í andrúmsloftið. Sement frá Norcem verður þannig ennþá umhverfisvænna byggingarefni.